21 Nisan günü gerçekleşen astronomi, uzay ve havacılık alanındaki önemli tarihi olaylar hakkında kısa bilgiler:
1964 – Bir Transit-5bn uydusu fırlatmadan sonra yörüngeye ulaşmayı başaramadı. Uydunun atmosfere girişi sırasında, güç kaynağındaki 0.95 kiloluk radyoaktif plütonyum geniş bir alana saçıldı.
1972 – Apollo 16 ay modülü Orion Ay’a indi. Astronotlar, komutan John Young ve pilot Charles Duke, ay yüzeyinde toplam 20 saat 14 dakika araç dışı aktivite (EVA) gerçekleştirdi. Bu yürüyüşlerden birinde Charlie Duke aile fotoğrafını ay yüzeyine bıraktı. [wiki]
Charlie Duke’ün ay yüzeyinde bıraktığı aile fotoğrafı.
2013 – Anteres roketi ilk defa fırlatıldı. Sovyetler Birliği döneminde kurulan, Ukraynalı Yuzhnoye Tasarım Bürosu ve Orbital Sciences Corporation tarafından geliştirilmeye başlanan roket, 8 tondan daha ağır yükleri alçak dünya yörüngesine taşıyabiliyor. ABD’li Northrop Grumman şirketince satın alınan Anteres, Uluslararası Uzay İstasyonu’na Cygnus kargo kapsüllerini taşımakta.
Antares roketinin 2013 yılındaki ilk fırlatılışı.
21 Nisan günü doğanlar ve ölenler:
1557 – Alman matematikçi ve astronom Petrus Apianus öldü (d. 1495) 1719 – Fransız matematikçi ve astronom Philippe de La Hire öldü (d. 1640) 1774 – Fransız fizikçi, astronom ve matematikçi Jean-Baptiste Biot doğdu (ö. 1862) 1882 – Nobel Ödülü sahibi, Amerikalı fizikçi ve akademisyen Percy Williams Bridgman doğdu (ö. 1961) 1965 – Nobel Ödülü sahibi, İngiliz-İskoç fizikçi ve akademisyen Edward Victor Appleton öldü (d. 1892)
11 Nisan günü gerçekleşen astronomi, uzay ve havacılık alanındaki önemli tarihi olaylar hakkında kısa bilgiler:
1970 – Apollo 13 fırlatıldı. NASA’nın Ay’a insanlı inişleri kapsayan Apollo programının üçüncü insanlı Ay görevi olması planlanan Apollo 13, uzayaracının servis modülünde gerçekleşen patlamayla bir ölüm kalım savaşına dönüştü. Servis modülündeki oksijen tankında meydana gelen patlama, yakıt, astronotlar için su ve oksijen sağlama görevini üstlenen ekipmanın kaybı anlamına geliyordu. Çare olarak Ay modülü Aquarius’u bir cankurtaran filikası gibi kullandılar.
Apollo 13 astronotları şekilleri yüzünden normalde uyumlu olmayan filtre kartışlarını eldeki malzemeyle kullanılabilir hale getirdiler.
1984 – Uzay mekiği astronotları George Nelson ve James Van Hoften, uzayda gerçekleştirilen ilk uydu tamir operasyonunu tamamladılar. İkili, arızalı Solar Maximum uydusunu onarmak için mekiğin kargo bölümüne aldı. Solar Maximum uydusu güneş püskürmelerini incelemek amacıyla 14 Şubat 1980 tarihinde fırlatılmıştı [wiki]. Uzaydaki tamir operasyonu sayesinde yıllarca daha görevini sürdüren Solar Max, nihayet 2 Aralık 1989’da atmosfere girdi.
11 Nisan günü doğanlar ve ölenler:
1626 – Ragusan matematikçi ve fizikçi Marino Ghetaldi öldü (d. 1568) 1798 – İtalyan fizikçi ve akademisyen Macedonio Melloni doğdu (ö. 1854) 1862 – Amerikalı gökbilimci ve akademisyen William Wallace Campbell doğdu (ö. 1938) 1879 – Estonyalı-Alman gökbilimci ve gözlükçü Bernhard Schmidt doğdu (ö. 1935) 1926 – Estonyalı fizikçi ve akademisyen Karl Rebane doğdu (ö. 2007) 1942 – Rus albay, pilot ve astronot Anatoly Berezovoy doğdu (ö. 2014) 1947 – Ukraynalı-Rus fizikçi ve akademisyen Lev Bulat doğdu (ö. 2016) 1962 – Japon fizikçi ve akademisyen Ukichiro Nakaya öldü (d. 1900) 2003 – İngiliz-Amerikan jeofizikçi ve işadamı, Texas Instruments’ın kurucusu Cecil Howard Green öldü (d. 1900)
8 Nisan günü gerçekleşen astronomi, uzay ve havacılık alanındaki önemli tarihi olaylar hakkında kısa bilgiler:
1911 – Hollandalı fizikçi Heike Kamerlingh Onnes süperiletkenliği keşfetti. Süperiletken maddeler belli bir kritik sıcaklığın altına soğutulduklarında elektriksel dirençleri sıfır olur ve manyetik değişim alanları ortadan kalkar.
1947 – Kayıtlara geçen en büyük güneş lekesi grubu, güneşin güney yarım küresinde gözlendi. Büyüklüğünün yaklaşık 18 milyar kilometre kare veya Güneş’in görünür yarım küresinin 6100 milyonda biri kadar bir alan olduğu tahmin ediliyor.
14886 olarak kodlanan güneş lekesi grubu ve boyutunun karşılaştırılabilmesi için eklenen Dünya (Earth) ve Jüpiter’in alanlarını gösteren daireler.
2010 – Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) CryoSat-2 uydusu bir Dnepr roketi ile Kazakistan’daki Baykonur kozmodromundan fırlatıldı. Bu görev, ESA’nın kutup deniz buzunun kalınlığını ölçmeye ve Grönland ve Antarktika’yı kaplayan buz tabakalarındaki değişiklikleri izlemeye yönelik ilk uydusu olma özelliğine sahipti. Uydunun ana yük kapasitesini buz için tasarlanmış, geniş buz tabakalarının kenarlarındaki değişiklikleri ve kutup okyanuslarında yüzen buzları ölçen bir SAR İnterferometrik Radar Altimetresi oluşturuyor. [esa.int]
8 Nisan günü doğanlar ve ölenler:
1461 – Alman matematikçi ve astronom Georg von Peuerbach, öldü (d. 1423) 1732 – Amerikalı astronom ve matematikçi David Rittenhouse doğdu (ö. 1796) 1915 – Hırvat fizikçi, filozof ve yazar Ivan Supek doğdu (ö. 2007) 1917 – Rus-Estonyalı gökbilimci Grigori Kuzmin doğdu (ö. 1988) 1919 – Macar fizikçi, akademisyen ve politikacı, Macar Eğitim Bakanı Loránd Eötvös öldü (d. 1848) 1969 – Ukraynalı gökbilimci Zinaida Aksentyeva öldü (d. 1900) 1984 – Nobel Ödülü sahibi, Rus fizikçi ve akademisyen Pyotr Kapitsa öldü (d. 1894)
ASELSAN’ın ASELSAT uydusu Transporter 1 görevi dahilinde, 143 uydu ile beraber uzaya çıktı. Bu fırlatmayla SpaceX, tek seferde en fazla uydu gönderme rekorunun yeni sahibi oldu.
ASELSAT
ASELSAT
ASELSAN’ın geliştirdiği ASELSAT’da, şirket tarafından geliştirilen bileşenler İTÜ ve Gumush Aerospace’in ürettiği platforma entegre edildi. ASELSAN’ın geliştirdiği bazı sistemlerin test edilmesine yarayacak. Ana yükünü ise minyatürize edilmiş bir X-band vericisi oluşturacak. İkincil yük ise radyasyon seviyesini ölçecek bir dozimetre. Uydu ayrıca 30 metre çözünürlüklü bir kameraya sahip.
SpaceX’in Transporter-1 görevi ile uzaya çıkacak olan uydu Güneş-eşzamanlı yörüngede görevini icra edecek. SpaceX toplu fırlatmada kg başına 5 bin dolar fatura kesiyor; Bu nedenle 5 kg ağırlığındaki uydunun fırlatmasının maliyeti 25 bin dolar civarında; oldukça uygun.
Rideshare Programı ve Transporter 1 görevi
Günümüzde çok sayıda küçük boyutlu uydu üretiliyor. Bunlara özel fırlatma çözümleri geliştirilse de bunlar henüz yeterli olgunluğa ve kapasiteye erişmedi. Bu sebeple bu küçük uyduların sahipleri, Kurban’da dokuz kişi birleşip danaya girer gibi, büyük roketlere topluca giriyorlar. (UBAKUSAT gibi, önce ISS’e kargolanıp buradan uzaya bırakılanları da unutmayalım)
Falcon 9
SpaceX’in Rideshare Programı kapsamındaki Transporter 1 görevi tam da bu amaç için tasarlandı. SpaceX’in Falcon 9 roketi, bu görevde tek seferde 143 uyduyu yörüngeye taşımayı amaçlıyor. Uydulardan 10’u SpaceX’e ait Starlink uydusu. Geriye kalanlar ise mikro veya küpsat boyutunda değişen uydular. Falcon 9, 525 km kutup yörüngesine çıkarak uyduları yörüngelerine yerleştirecek.
Transporter-1 göreviyle uzaya çıkacak uydular. ASELSAT arkada olduğundan görülemiyor.
İlk defa 1610 yılında Galileo tarafından keşfedildikleri için Jüpiter’in en büyük 4 uydusu, Io, Europa, Ganymede ve Callisto, kaşifleri anısına Galileo Uyduları veya Galileo Ayları (Galilean Moons) olarak anılmaktadırlar. Bir dürbünle dahi (üç ayağa bağlamanız şartıyla; yoksa görüntünün titremesinden bir şey farkedemezsiniz) bu uyduları kolayca seçebilirsiniz. Zaten Galileo’nun teleskobu sizin elde edebileceğiniz en küçük gözlem aracından daha güçsüzdü.
Galileo’nun teleskobunun gözlem kabiliyeti düşük olmasına karşın keşiflerinin etkisi muazzam oldu. O dönemde herşeyin Dünya etrafında dönüğünü iddia eden Dünya merkezli evren modeli hakimdi. Başka bir gezegenin etrafında dönen aylar ise bu fikri sarsıyordu. Galileo ile başlayan gözlem ve keşifler sayesinde Dünya merkezli sistemin yanlışlığı ortaya çıktığı gibi bilimsel devrimin de önü açıldı. Jüpiter ve aylarını gözlerken bu tarihi hatırayı da aklınızda bulundurursunuz.
Galileo ayları
Io, Europa, Ganymede ve Callisto… İsimleri mitolojide Jüpiter’in (Yunanca: Zeus) aşk yaşadığı kadın karakterlerden geliyor. İsim babaları da Galileo’dan başkası değil.
Tüm Galileo Uydularının, tıpkı bizim ayımız gibi kütle çekim kilidi sebebiyle hep aynı yüzleri Jüpiter’e dönüktür. Yörüngeleri de senkron yörünge olarak tanımlanıyor.
Jüpiter’in bilinen aylarının sayısı 69. Kütle karşılaştırması yaptığımızda ise geri kalan 65 uydunun neredeyse hiçbir ağırlığı yok. Jüpiter’in tüm uydularının toplam kütlesinin neredeyse tamamı Galileo Ayları’ndan geliyor. Diğer uyduların toplam kütlesi, Jüpiter uydularının toplam kütlesinin yalnızca %0.003 (yüz binde üç)
Bu aylar oldukça büyükler. Hepsi Plüton’dan büyük; kimisi Ay ve Merkür’ü geride bırakıyor boyut olarak. Boyutlarının sıralamasını fikir vermesi adına diğer yakın boyuttaki gökcisimleri ile birlikte şu şekilde yapabiliriz: Mars, Ganymede, Titan, Merkür, Callisto, Io, Ay, Europa
Galileo uyduları ile Dünya ve Ay’ın boyutlarının karşılaştırması
Io
Io, Galileo uyduları içinde Jüpiter’e en yakın olanı. Bizim ayımızdan %20 kadar daha büyük. Yüzeyinde yüzlerce volkan var. Zirvelerin ortalama yüksekliği 6 kilometreye ulaşıyor. Io’nun volkanik olarak bu kadar aktif olmasının sebebi Jüpiter’e çok yakın oluşu.
Io’nun gölgesi Büyük Kırmızı Leke üzerinden geçiyor.
Jüpiter’in muazzam gelgit etkisi Io’ya enerji sağlıyor. Daha detalı bilgiye Io yazısından erişebilirsiniz.
Europa
Europa, dışarıdan baktığınızda -220 derecelik yüzey sıcaklığı ile donmuş bir dünyadır. Yüzeyinin altında ise 100 km derinlikte tüm küreyi saran bir okyanus olduğu düşünülüyor. Su ile kaplı olması Europa’ya yaşam barındırma potansiyeli veriyor. Eğer hali hazırda bir canlılık yoksa bile günün birinde bir insan kolonisi için uygun bir yerleşim yeri olabilir.
Europa. Telif: NASA/JPL-Caltech/SETI Enstitüsü
Jüpiter’den 670,900 km ortalama uzaklıktaki Europa’nın dolanım süresi 3 gün 13 saat 13 dakika (3,551 gün)
Ganymede
Tüm Güneş Sistemi’ndeki en büyük ve en kütleli uydu Ganymede’dir. Öyle ki Merkür gezegeninden bile %8 daha büyüktür. Diğer bir önemli özelliği ise manyetik alana sahip tek uydu oluşudur. Jüpiter’in etrafını ortalama 1,070,400 km uzaklıktan, kabaca bir haftada dolanır.
Ganymede. Telif: NOAA
Ganymede, yarı yarıya silika kayalar ve su buzundan oluşuyor. Oksijenden oluşan ince bir atmosfere sahip.
2022 yılında fırlatılması planlanan Avrupa Uzay Ajansı’nın JUICE uzayaracı Jüpiter’in diğer sulak uydularına yakın geçiş gerçekleştirdikten sonra Ganymede’in yörüngesine girecek.
Callisto
4,821 kilometrelik çapıyla Güneş Sistemi’nde Ganymede ve Satürn’ün Titan’ı ardından üçüncü büyük uydudur. Jüpiter’den ortalama uzaklığı 1,883,000 km ve dolanımını 16 günden biraz daha uzun sürede tamamlıyor.
Callisto da yaklaşık olarak yarı yarıya kaya ve su buzundan oluşur. Kraterlerle dolu yüzeyinde su buzu, karbondioksit, silikatlar ve organik bileşikler mevcut. Yüzeyinin altında ise sudan oluşan bir okyanus bulunması muhtemel.
