16 Kasım günü gerçekleşen astronomi, uzay ve havacılık alanındaki önemli tarihi olaylar hakkında kısa bilgiler:
1959 – Joseph Kittinger ilk yüksek irtifa atlayışını yaptı. Kittinger atlayışını, Excelsior balonuyla çıktığı 23.28 km (76,400 fit) yükseklikten yaptı. Boynuna sarılan paraşüt neredeyse bir felakete yol açacaktı. Neyse ki acil durum paraşütü hayatını kurtardı.
1965 – Sovyetler Birliği Venera 3 uzay sondasını Venüs’e göndermek üzere bir Molniya M roketi ile fırlattı. Sonda 1 Mart 1966’da bir başka gezegenin atmosferine ulaşan ilk uzayaracı oldu ancak gezegene erişemeden bağlantı kopmuştu. Başka bir gezegenden veri iletmeyi başarmak, ardılı olan Venera 4’e kalacaktı.
Venera 3
1973 – NASA’nın Skylab istasyonuna üç kişilik Skylab 4 mürettebatı gönderildi. Ekip Florida’daki Cape Canaveral uzay merkezinden fırlattıldı. Astronotlar 84 gün süren görev kapsamında medikal ve diğer alanlarda bilimsel deneyler yaptı, Güneş’i, Dünya kaynaklarını ve Kohoutek kuyrukluyıldızını gözlemledi.
Skylab 4
1974 – Arecibo mesajı Puerto Rico’daki Arecibo radyo teleskobundan yayınlandı. Mesaj olası zeki yaşam formlarının çözebileceği, insanlık ve Dünya hakkında temel bilgiler taşıyan bir sinyaldi ve Messier 13 (M13) küresel yıldız kümesine gönderildi. Hedeflenen yıldız kümesi 22,200–25,000 ışık yılı uzaklıkta bulunduğu için, eğer sinyali alan birileri varsa ve temasa geçmek isterlerse, yaklaşık 50 bin yıl sonra cevap alabilirdik. Alabilirdik diyorum, çünkü mesaj sinyalleri, geçen süre içersinde yer değiştirecek olan M13’ü ıskalayacak.
1982 – Uzay mekiği Columbia Edwards Hava Kuvvetleri Üssü’ne iniş yaparak STS-5 görevini bitirdi. Mekik mürettebatı yörüngeye iki tane iletişim uydusu çıkarmıştı.
16 Kasım günü doğanlar ve ölenler:
1717 – Fransız matematikçi, fizikçi ve filozof Jean le Rond d’Alembert doğdu (ö. 1793) 1841 – Fransız fizikçi ve akademisyen Jules Violle doğdu (ö. 1923) 1922 – Amerikalı bilgisayar bilimcisi, fizikçi ve mühendis Gene Amdahl doğdu (ö. 2015) 1922 – Polonyalı-Alman fizikçi ve akademisyen Max Abraham öldü (d. 1875) 1974 – Alman fizikçi ve mühendis Walther Meissner öldü (d. 1882) 2019 – İskoç gökbilimci John Campbell Brown öldü (d. 1947)
Yaz saati uygulamasının sonlanması nedeniyle saatlerin bir kaç hafta önce geri alınması gerekiyordu. Seçim nedeniyle bu iş ertelendi ve birçok kişi sorun yaşadı. Ertelenen geri alma işlemi bu gece gerçekleşti. Ve yine aynı soruyla karşı karşıyayız: saat kaç? Cevabı burda.
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun inşaası bu iki modülün kenetlenmesi ile başladı
20 Kasım’da Uluslararası Uzay İstasyonu 15. yaşını kutladı. Günümüzden 15 yıl önce Rus Zarya (gündoğumu) ve Amerikan Unity (birlik) modüllerinin birleşmesiyle inşaasına başlanan UUİ uzaydaki uluslararası işbirliğinin ve insanlığın teknolojik ilerlemesinin bir abidesi olarak görev yapmayı sürdürüyor.
Uzay İstasyonu hakkında bir güzellik daha: UUİ üzerindeki kameradan 24 saat boyunca Dünya’yı izlemek mümkün. Üstelik aynı sayfadan UUİ’nin nerde olduğunu da haritadan görebiliyorsunuz.
Dr. Umut Yıldız haftaya Türkiye’ye geliyor. 11 Kasım 3 Aralık tarihlerinde farklı yerlerde “Yıldız Oluşumu, Büyük Veri ve Uzay Araştırma Robotları” konusunda konferaslar verecek. Tarihleri burdan öğrenebilirsiniz. Gitmeye niyetiniz varsa önceden kayıt olmayı unutmayın.
telif: diversepixel/Shutterstock
Geçtiğimiz ay Kepler teleskobunun verilerini inceleyen gönüllü yurttaş bilimciler ve bilim insanları bir yıldızın daha önce hiç görülmemiş biçimde tuhaf olduğunu keşfettiler. Doğal açıklamaları içeren bir çalışmanın ardından “sebebini bilmiyorsak uzaylılar yapmıştır” mottosuyla konuyu uzaylılara bağlayan bir teori ortaya atılmıştı. Buna göre bu yıldızın etrafına bir Dyson küresi inşaa ediliyor olabilirdi. Dünya dışı akıllı yaşam arayan SETI antenlerini bu yıldıza çevirdi. Bulgular uzaylılardan sinyal gelmediğini gösteriyor. Yine de uzaylılara dair umutlar tükenmiş değil.
Kanada’nın yeni ulaştırma bakanının aynı zamanda bir astronot olduğunu biliyor musunuz? Kanada’nın yeni hükümeti adeta yıldızlar karması.
Geçen haftanın güzelliklerinden biri yüzlerce ötegezegenin görselleştirildiği bir poster oldu. Buradan büyük boy haline uluşılabilir.
Taurid meteor yağmurunun devam ettiği bir gecede çekilen bu fotoğrafta görülen çizgiler göktaşlarına ait değil. ABD’nin Michigan eyaletinden Paul Nelson’un yakaladığı bu karede görülmekte olanlar dünya atmosferine giriş yapan askeri amaçlı bir uydunun kalıntıları.
NFIR isimli uydu 2007 yılında ABD savunma bakanlığının ihtiyaçları için fırlatılmıştı. Deney görevi olan NFIR ile fırlatılan füzeleri görüntülemeyi ve eksoz dumanlarındn veri toplamayı amaçlıyordu. İlk tasarımda üzerinde düşman roketleri vurma deneyi için silah taşıması da planlanıyordu!
Geçtiğimiz haftaki bir diğer haber yine uzayda silahlanmayla ilgiliydi. ABD, Rusya’nın uzaydaki silahları sınırlandırma teklifini reddetti. ABD uzayda pek çok rakibi olmasına karşın uzayı silahlandırma hevesinde. NASA bütçesinin kısılmaması için büyük uğraş verirken, diğer ülkeler uzay keşifleri için kaynaklarını büyük bir azimle arttırıyor. ABD başlattığı silahlanma yarışının kaybedeni olabilir.
NASA, adını Güneş’in çekirdeğinde meydana gelen, yıldızımıza ve Dünya’ya enerji sağlayan termonükleer tepkimelerden alan Thermonuclear Art (Termonükleer Sanat) isimli çalışmayı duyurdu. Termonükleer Sanat, yıldızımızın yüzeyindeki dinamik yapıyı ortaya koyan patlamaları, lekeleri, manyetik alanı ve X ışını yayımını 4K çözünürlükleizleyiciye sunuyor.
NASA geçtiğimiz hafta yine önceden meraklandırma usulü ile açıklama yaptı: Mars atmosferi güneş rüzgarlarınca zayıflatılıyor. İlk okuduğumda “iyi ama ben bunu yazmıştım” dedim kendi kendime. Gerçekten de yazmıştım. Bugünkü fark ise MAVEN uydusunun yaptığı gözlemlerin bu olguyu net şekilde kanıtlaması. Anlaşılan NASA yine bir halkla ilişkiler çalışması yapmış ve bunda da başarılı olmuş.
Mars atmosferinin erozyona uğraması kimileri için dünyalaştırma (terraforming) denilen, diğer gezegenleri yapay yollarla Dünya benzeri bir yer haline getirme çalışması için kötü haber. Peki Mars’ı dünyalaştırmak gerçekte mümkün mü? Evrim Ağacı’nda Marslı filminin bilimsel analizini yaparken bu konuya da değinmişler.
Geçen raporda (9.) Rus ve Avrupa uzay ajanslarının Mars için ortaklığa gitmeyi planladığını yazmıştım (ExoMars). Rusya’nın Avrupa ile ortaklaşa yürütmeyi umduğu diğer planı ise Kızıl Gezegen’in uydularından Phobos’tan toprak örneği almak. Daha önce benzer bir amacı olan Rus Phobos-Grunt uzayaracı başarısız olmuştu.
Sovyet uzay programı Mars ötesini hedeflememişti. Fakat şimdi Ruslar 2026’da Laplas uzayaracı ile Jüpiter sistemine gitmeyi planlıyorlar. Hedef oldukça iddialı: Jüpiter’in su olduğu düşünülen Ganymede uydusuna iniş yapmak. Görüldüğü kadarıyla Rusya uzay alanında atağa kalkmak istiyor.
Çin’in Mars’a göndermeyi planladığı uydunun modeli
Çin’den de haberler var: Çin gelecek yıl 4 adet bilimsel uzay sondası fırlatacak. Bunlarla karanlık madde, kuantum bilimi deneyleri, kara delik gözlemleri yapacak ve uzayda yaşamayı inceleyecek. 2020 hedefindeyse Kızıl Gezegen’e bir uydu göndermek var.
Türkiye’de Özyeğin Üniversitesi öğrencilerinden oluşan bir takım da Mars’a gidemeseler bile, gezgin robot geliştiriyorlar.
Ülkemizdeki bilim merkezlerinin sayısı artarken Eskişehir’deki Bilim Deney Merkezi ve Uzay Evi açıldığı günden beri 4 yılda 400 binden fazla ziyaretçi ağırlamış. İlin nüfusu 685 bin!
Kötü haberler de yok değil: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD), Türkiye’de emek göçüne dair raporu yayımlandı. Buna göre eğitimli Türkiye vatandaşlarının yurtdışına göçü 2001’den 2011’e kadar %83 arttı. Geçen zaman ve işsizliğin armasıyla beraber bugün bu sayının daha da arttığını söylemek için müneccim olmaya gerek yok.
Eğitim ve eğitimli insanlara sahip çıkma bir ülkenin ölüm kalım meselesi. Geçtiğimiz hafta gündeme gelen bir öğretmen, Ahmet Naç, “Sıradan bir sınıftan harikalar yaratan öğretmen” başlığıyla haber oldu ve zihniyetin ne kadar büyük bir fark yaratabileceğini ortaya koydu.
NASA geçtiğimiz yıl gerçekleşen, özel bir şirketin ürettiği Antares kargo roketinin patlamasıyla ilgili yeni fotoğrafları flickr hesabından paylaştı. Fotoğraflar patlamanın şiddetine dair ayrıntıları gözler önüne seriyor.
NASA’nın 11 yıldır uzayda başarıyla çalışan uzayaracı Swift ise 1000. Gama ışını patlamasını tespit etti.
Daha geçen ayın sonlarında Patricia Kasırgası tüm zamanların en güçlüsü olarak rekor kırmıştı ki yeni bir güçlü fırtına daha ortaya çıktı. Umman körfezinde başlayan Chapala kasırgası, Arap coğrafyasının son 30 yıldır gördüğü en güçlü fırtına olarak kayıtlara geçti.
Dronlar Alemi
Dronlar uzak mesafeleri GPS yardımıyla katedebiliyorlar. Dış ortamda gezinmek kolay, peki kapalı mekanlarda ne olacak? Onun da çözümünü buldular. Geliştirilen bir sistemle İHA’lar iç ortamın bir haritasını oluşturabilecekler. Videosu burda.
Peki önüne çıkan (dal gibi) engelleri farkedip çevrelerinden dolaşarak kendi kendine yol alan drona ne dersiniz?
Ekim ayında Kepler teleskobunun sağladığı verileri inceleyen yurttaş bilimciler bir yıldızda tuhaf bir şeyler olduğunu bildirdiler. 1400 ışıkyılı ötemizde bulunan KIC 8462852 kod adlı bu yıldız için (şimdilerde gayrı resmi olarak Tabby’nin Yıldızı olarak da adlandırılıyor) bazı doğal senaryolar öne sürülmüştü.
telif: diversepixel/Shutterstock
Fakat Jason Wright tarafından öne sürülen yapay nedenlere dayanan bir senaryo sansasyon yarattı. Bu senaryo yıldızın ışık şiddetindeki değişimin uzaylı işi devasa bir Dyson küresi benzeri yapıya işaret ettiği öne sürüyordu.
Konu dünyadışı yaşam olunca SETI‘nin konuya dahil olması uzun sürmedi. SETI, California’nın 500 km kadar kuzeyinde yer alan 6’şar metre çaplı 42 antenden oluşan Allen Teleskop Dizisi’ni Tabby’nin Yıldızı’na yönelterek uzaylıların sinyallerini aradı.
Allen Teleskop Dizisi’nin antenleri – Seth Shostak, SETI Institute
Sonuç: Uzaylılara dair bir iz yok. Yıldızın ışık eğrisindeki anomaliye muhtemelen doğal bir patlama enkazı sebep oluyor.
Allen Teleskop Dizisi 2 hafta boyunca iki farklı sinyal taradı. Bunlardan ilki 1 Hz dalga boyunda dar banttan gelebilecek bir “Selam İşareti”ydi. Bu SETI’nin çoğunlukla aradığı şey. Dünya dışı akıllı varlıkların diğer türlere göndereceği varsayılan “burdayız” mesajı.
Aranan ikinci sinyal türüyse yıldızın tüm enerjisini kullanmayı amaçlayan gelişmiş bir mühendislik çalışması sırasında uzayaraçlarının iletişimini gösterecek işaretlerdi. Bunlar 1-10 GHz dalga boyundaki geniş bantta arandı. Bu tarz bir sinyale de rastlanamadı.
SETI Enstitüsü yöneticisi Seth Shostak, gökbilim tarihinin bizlere, bulduğumuz bir fenomenin dünya dışı aktivitelere bağladığımız her defasında yanıldığımızı söylediğini belirtiyor.
Yine de tüm umutlar tükenmiş değil. Shostak, IFLScience’a verdiği demecinde “birilerinin sizi Afrika’daki bir düzlüğe helikopterle getirmesi ve sizin fil görememeniz, hiç bir fil olmadığının kanıtı değildir” diyor.
Bulgular tüm uzaylı uygarlık ihtimallerini ortadan kaldırmış değil. Fakat kalan ihtimaller, şu anki teknolojiyle araştırılamayacak kadar zayıf sinyallerde saklı. Sinyaller yıldızla aramızdaki mesafe sebebiyle zayıflıyor.
