Genel olarak kutup ışıkları/aurora olarak adlandırılan doğa olayları, gerçekleştikleri bölgeye göre kuzey ışıkları veya güney ışıkları olarak da adlandırılıyorlar. Aşağıdaki fotoğrafta Hint Okyanusu üzzerindeki güney ışıkları gözüküyor. Fotoğraf Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronotlarca çekilmiş.
Uzay İstasyonu’ndan görüntülenen güney ışıkları.
Dünya’nın manyetik alanının doğruca Yer’e gelmesini engellediği güneşten gelen yüklü parçacıkların bir kısmı kutuplardan doğru atmosferimize sokulurlar. Bu esnada da florasan lambaların yanmasına benzer biçimde çeşitli renklerde ışıldamalara sebep olurlar.
Güneş rüzgarlarıyla gelen yüklü parçacıklar gezegenimizin manyetik alanı tarafından engellenir. Bunların bir bölümü Kuzey ve Güney kutup bölgelerine yönelir. Buralarda atmosferdeki gazlarla etkileşime giren parçacıklar gökyüzünün neon lambalar gibi aydınlanmasına sebep olur. Bu ışıklar kutup ışıkları veya aurora olarak adlandırılır.
Mavi Lagün, İzlanda 🇮🇸 üzerinde kutup ışıkları via @aurorareykjavik
Bunun gibi hızlandırılmış çekimlerde ışıkların gökyüzündeki hareketlerini daha iyi görebiliriz. Fakat şunu da söylemek lazım, bu ışıklar gözünüze fotoğraflardaki kadar parlak ve renkli gözükmezler. Buna rağmen harikadırlar. Tabii sadece auroraları görmek istiyorsanız. Işık kirliliği yarattığı için astronomi gözlemlerinde engel oluşturuyorlar. Her güzelin bir kusuru var.
Auroralar oluştukları kutup bölgesine göre farklı isimlendirilebiliyor. Bizim bulunduğumuz kuzey enlemlerinde Aurora Borealis veya kuzey ışıkları deniliyor. Bizdeki eski ismi şavk-ı şimal. Güney enlemlerinde ise Aurora Australis, güney kutup ışıkları deniliyor. Ancak Kuzey kutup bölgesi yakınlarında daha yoğun yerleşim olduğundan çoğunlukla bu isimlere denk gelirsiniz.
Cam igloda üşümeden aurora seyretme keyfi.
Finlandiya’nın Kakslauttanen kenti, kuzey ışıklarını izleyebileceğiniz ilginç bir otele ev sahipliği yapıyor: İglo Köyü (The Igloo Village) Bu otel hakkında da yazmıştım zamanında: kuzey ışıklarını cam iglolarda izlemek
Farklı gezegenlerde kutup ışıkları
Kutuplar üzerinde oluşan ışıklar elbette yalnızca Dünyamız’a özgü bir fenomen değil. Güneş’in yolladığı parçacıklarla etkileşime girebilecek atmosferi olan her gezegende bu tarz ışıklar oluşmakta. Satürn ve Jüpiter’de oluşan auroralara linklerden göz atabilirsiniz.
Güneş’ten gelen yüklü parçacıkların Dünya’nın manyetik alanının etkisiyle kutup bölgelerinde atmosferdeki gazlarla etkileşime girmesiyle oluşan kutup ışıkları (aurora) yalnızca Dünya’ya özgü bir durum değil.
NASA/ESA Hubble Uzay Teleskobu bu kez Jüpiter’in kutbundaki aurora etkinliğini gözlemlemiş. Bu güzel görüntünün kaynağı olan araştırma programının amacı Jüpiter atmosferinin farklı bileşenlerinin, farklı koşullarda güneş rüzgarlarına nasıl tepki verdiğini ortaya çıkarmak. Kutup ışığının sıradışı rengi Hubble’ın morötesi algılayıcılarının eseri. Yani İnsan gözüyle tam olarak bu şekilde gözükmüyor.
Bu arada NASA’nın 4 Temmuz’da Jüpiter yörüngesine girecek olan Juno adlı uzayaracı da şuan bir güneş rüzgarının içinde. Hubble Jüpiter’in kutup ışıklarının incelerken, Juno’da güneş rüzgarının özelliklerini ölçüyor: bir teleskop ve uzay sondasının kusursuz uyumu.
Johnny Henriksen tarafından çekilen yukarıdaki fotoğrafta Norveç göğündeki kutup ışıkları (aurora borealis) görülüyor. Işıkların kaynağı ise aşağıda görülen Güneş üzerindeki koronal delik.
NASA’nın Güneş Dinamikleri Gözlemevi uzayaracı tarafından 10 Ekim’de elde edilen aşağıdaki fotoğrafta, Güneş’in manyetik alanın gezegenlerarası uzaya açıldığı bir koronal delik görülüyor. Madde (yüklü atomaltı parçacıklar) bu alandan yüksek hızlarda uzayın derinliklerine doğru akıyor. Güneş rüzgarı dediğimiz bu olayla Dünya’ya ulaşan parçacıkların çoğu Dünya’nın manyetik alanı tarafından savuştururken bir kısmı da kutuplara yöneltilir; böylece kutup ışıkları oluşur.
Finlandiya’nın Kakslauttanen kenti, kuzey ışıklarını izleyebileceğiniz ilginç bir otele ev sahipliği yapıyor: İglo Köyü (The Igloo Village)
60 yataklık kapasiteye sahip 20 cam igloyla bu otel, dışarıdaki dondurucu havaya karşın sıcak yatağınıda sırtüstü uzanarak, kutup ışıklarını ve binlerce yıldızı izlemenize olanak tanıyor. Özel termal camlar kullanılarak inşaa edilmiş bu modern iglolar, dışarıda hava -30 dereceyken bile iyi bir görüş sağlıyormuş.
İglo Köyü’nde sezon aralık-ocak aylarında başlıyor ve hava şartlarına bağlı olarak nisanda kapanıyor. siteleri burada.
Kuzey ışıklarını cam igloda üşümeden seyretme keyfi.
