Günün Gökbilim Görüntüsü – 21 Aralık 2022

Altmış üç derece Kuzey’de Güneş Hâlesi
Görüntü Katkısı ve Telif Hakkı: Goran Strand

Mutlu Gündönümleri! Bugün, Güney yarımkürede yazın ve Kuzey’de kışın astronomik olarak başladığı Aralık gündönümü. Güneş bu gün dönümünde TSİ 00:48’de, Dünya gezegeninin göklerindeki bir yıllık yolculuğunda, en güney dik açıklığına, 23.5 derece güneye erişir. Yaklaşık 4 gün önce, Güneş bu mevsimsel Güney sınırına yakındı ve bu nedenle İsveç’in merkezindeki Östersund üzerinde yerel öğle vakti ufkun hemen üzerindeydi. Göl kıyısındaki uzak Kuzey kentine bakan bu manzara, gün ortası Güneşi’ni güzel bir güneş buz halesiyle birlikte bulur. Doğal olarak meydana gelen atmosferik buz kristalleri, güneş ışığını altıgen geometrileri aracılığıyla kırıp ve yansıtarak cezbedici hâle gösterileri üretebilir. Yine de, Güneş alçalmış ve açık gökyüzünde ufka yakınken, bu yoğun haleyi oluşturan buz kristallerinin olası kaynakları kar toplarıdır. Yerel bir kayak alanında faaliyet gösteren kar yapma makineleri, panoramanın sağ tarafına doğru yakındaki Froson adasının tepesinde görünür bir duman oluşturuyor.


Bu makale 21 Aralık 2022 günkü NASA’nın Astronomy Picture of the Day sayfasından çevrilmiştir.

Aralık gündönümü ile ilgili bu yazıyı sevdiyseniz AstroTürk içinde gece yarısı güneşi ve kutup tuhaflıkları yazılarına da göz atabilirsiniz.

8 Nisan

8 Nisan günü gerçekleşen astronomi, uzay ve havacılık alanındaki önemli tarihi olaylar hakkında kısa bilgiler:

1911 – Hollandalı fizikçi Heike Kamerlingh Onnes süperiletkenliği keşfetti. Süperiletken maddeler belli bir kritik sıcaklığın altına soğutulduklarında elektriksel dirençleri sıfır olur ve manyetik değişim alanları ortadan kalkar.

1947 – Kayıtlara geçen en büyük güneş lekesi grubu, güneşin güney yarım küresinde gözlendi. Büyüklüğünün yaklaşık 18 milyar kilometre kare veya Güneş’in görünür yarım küresinin 6100 milyonda biri kadar bir alan olduğu tahmin ediliyor.

14886 olarak kodlanan güneş lekesi grubu ve boyutunun karşılaştırılabilmesi için eklenen Dünya (Earth) ve Jüpiter’in alanlarını gösteren daireler.

2010 – Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) CryoSat-2 uydusu bir Dnepr roketi ile Kazakistan’daki Baykonur kozmodromundan fırlatıldı. Bu görev, ESA’nın kutup deniz buzunun kalınlığını ölçmeye ve Grönland ve Antarktika’yı kaplayan buz tabakalarındaki değişiklikleri izlemeye yönelik ilk uydusu olma özelliğine sahipti. Uydunun ana yük kapasitesini buz için tasarlanmış, geniş buz tabakalarının kenarlarındaki değişiklikleri ve kutup okyanuslarında yüzen buzları ölçen bir SAR İnterferometrik Radar Altimetresi oluşturuyor. [esa.int]

8 Nisan günü doğanlar ve ölenler:

1461 – Alman matematikçi ve astronom Georg von Peuerbach, öldü (d. 1423)
1732 – Amerikalı astronom ve matematikçi David Rittenhouse doğdu (ö. 1796)
1915 – Hırvat fizikçi, filozof ve yazar Ivan Supek doğdu (ö. 2007)
1917 – Rus-Estonyalı gökbilimci Grigori Kuzmin doğdu (ö. 1988)
1919 – Macar fizikçi, akademisyen ve politikacı, Macar Eğitim Bakanı Loránd Eötvös öldü (d. 1848)
1969 – Ukraynalı gökbilimci Zinaida Aksentyeva öldü (d. 1900)
1984 – Nobel Ödülü sahibi, Rus fizikçi ve akademisyen Pyotr Kapitsa öldü (d. 1894)

Güneş lekesi

Güneş lekesi yoğun manyetik alanların ve aşağıdan yükselen sıcak gazın bir araya gelmesi ile şekillenir. Görselde, Dünya’nın en büyük ve güçlü Güneş teleskobu olan Inouye Güneş Teleskobu’nun 28 Ocak 2020’de yakaladığı ilk güneş lekesi görüntüsünü görüyoruz. Görüntü, Güneş’in yüzeyinde görülen güneş lekesinin yapısının çarpıcı ayrıntılarını ortaya koyuyor.

Bu görüntü kırmızı ve turuncunun sıcak bir paletini kullanılmış, ancak bağlam görüntüleyici bu güneş lekesi görüntüsünü, görünür spektrumun yeşilimsi sarı kısmında 530 nanometre dalga boyunda yakaladı.

Görsel hakları: NSO / AURA / NSF

Leke o kadar büyük ki Dünya’yı içine rahatça sığdırabilirsiniz. Güneş’i gözlemleyebilmek için ışığının çok az kısmını geçiren filtreler kullanılır. Bu yüzden daha az parlak yerler karanlık gözüküyor.

kaynak: nso.edu |

kozmik boyutlar

Astronomi birimi, ışık yılları, sonu bucağı gelmeyen sayılar. Evrenin olağanüstü boyutlarını belirtmek için kullanılan sayılar da sıradanın ötesinde oluyor. Fakat sayılar insanın gökteki cisimlerin hayalini kurmasını kolaylaştırmıyor; işin bu kısmı için görsel kaynaklara ihtiyaç var.

Bu adreste güneş sistemimizdeki cisimlerin ve dış uzaydaki bazı büyük yıldızların birbiri ile orantılı boyutlarda görüntülerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş bir çalışma var.

Ay ile Dünya’nın karşılaştırması ile başlayan görüntülerin sonunda güneşimiz ile VY Canis Majoris’in karşılaştırması ile son buluyor. VY CMa (Canis Majoris) Büyük Köpek takımyıldızında bulunan muazzam boyutlarda bir yıldız; öyleki güneşin 1800-2100 katı olan çapıyla, bilinen en büyük yıldız ünvanına sahip.

Kaynak: tr.wikipedia.org | techdo.com | Görüntü: hubblesite.org

kutup ışıkları: Auroralar

Güneş rüzgarlarıyla gelen yüklü parçacıklar gezegenimizin manyetik alanı tarafından engellenir. Bunların bir bölümü Kuzey ve Güney kutup bölgelerine yönelir. Buralarda atmosferdeki gazlarla etkileşime giren parçacıklar gökyüzünün neon lambalar gibi aydınlanmasına sebep olur. Bu ışıklar kutup ışıkları veya aurora olarak adlandırılır.

Mavi Lagün, İzlanda 🇮🇸 üzerinde kutup ışıkları via @aurorareykjavik

Bunun gibi hızlandırılmış çekimlerde ışıkların gökyüzündeki hareketlerini daha iyi görebiliriz. Fakat şunu da söylemek lazım, bu ışıklar gözünüze fotoğraflardaki kadar parlak ve renkli gözükmezler. Buna rağmen harikadırlar. Tabii sadece auroraları görmek istiyorsanız. Işık kirliliği yarattığı için astronomi gözlemlerinde engel oluşturuyorlar. Her güzelin bir kusuru var.

Auroralar oluştukları kutup bölgesine göre farklı isimlendirilebiliyor. Bizim bulunduğumuz kuzey enlemlerinde Aurora Borealis veya kuzey ışıkları deniliyor. Bizdeki eski ismi şavk-ı şimal. Güney enlemlerinde ise Aurora Australis, güney kutup ışıkları deniliyor. Ancak Kuzey kutup bölgesi yakınlarında daha yoğun yerleşim olduğundan çoğunlukla bu isimlere denk gelirsiniz.

Cam igloda üşümeden aurora seyretme keyfi.

Finlandiya’nın Kakslauttanen kenti, kuzey ışıklarını izleyebileceğiniz ilginç bir otele ev sahipliği yapıyor: İglo Köyü (The Igloo Village) Bu otel hakkında da yazmıştım zamanında: kuzey ışıklarını cam iglolarda izlemek

Farklı gezegenlerde kutup ışıkları

Kutuplar üzerinde oluşan ışıklar elbette yalnızca Dünyamız’a özgü bir fenomen değil. Güneş’in yolladığı parçacıklarla etkileşime girebilecek atmosferi olan her gezegende bu tarz ışıklar oluşmakta. Satürn ve Jüpiter’de oluşan auroralara linklerden göz atabilirsiniz.