Kategori: gezegenimsi bulutsu

Yayım tarihi

Halka Bulutsusu (M57 – NGC 6720)

Bizden 2.000 ışık yılı uzaklıktaki Halka Bulutsusu Lir takımyıldızı içinde kalıyor. Kataloglara Messier 57 ve NGC 6720 olarak giren bulutsu daha ziyade Halka Bulutsusu (ing.: Ring Nebula) ismi ile anılır.

Halka, gezegenimsi bulutsu sınıfına dahil. Bu bulutsular küçük bir yıldızın ömrünün sonunda sahip olduğu maddenin uzaya saçılmasıyla oluşuyorlar. Halka Bulutsusu’nu oluşturan yıldız güneşimizden birkaç kat daha büyük olmasına rağmen üstnova (süpernova) oluşturmak için yeterli kütleye sahip değildi. Bu yıldız küçülmüş haliyle merkezde görülebilmekte.

NASA, ESA Hubble Uzay Teleskobu verilerinin Giuseppe Donatiello tarafından işlenerek oluşturulan Halka Bulutsusu görüntüsü.

Bu yıldızdan yayılan yoğun morötesi (ultraviyole) ışınlar atomları iyonize hale geçirmekte. Yukarıdaki görselde merkezdeki bölgeye mavi rengi veren iyonize helyum atomları. Cam göbeği (cyan) rengi hidrojen ve oksijen atomlarının parlamasıyla oluşuyor. Dış katman ise nitrojen ve sülfür atomlarından rengini almakta.

1 ışık yılı çapında olan Halka Bulutsusu gelecek birkaç bin yıl boyunca genişlemesini sürdürerek şimdi olduğundan %50 daha büyük hâle gelecek.

Halka Bulutsusu ve sağ üstünde silik biçimde görülebilen spiral gökada IC 1296. Görsel Alson Wong’a ait.

Halka Bulutsusu’nu ilk kim buldu?

Uzunca süre, Halka Bulutsusu’nu bulanın Fransız gökbilimci Antoine Darquier olduğu kabul edildi. Fakat yapılan çalışmalar neticesinde Halka Bulutsusu’nu 18. yüzyılda ilk gören kişinin ünlü kuyrukluyıldız avcısı Charles Messier olduğu ortaya çıkartıldı.

Messier’in gözlem günlüğünü bulan araştırmacılar ise gerçeği ortaya çıkardı. Messier 21 Ocak 1779’da günlüğüne Bode’un Kuyrukluyıldızı’nın gökyüzünde izlediği yolun yakınında “küçük ışık beneği” olarak bulutsuyu kaydetmiş. Darquier ise bir ay sonra, şubatta Yüzük’ü keşfediyor.

Halka Bulutsusu nasıl gözlemlenir?

En iyi gözlem zamanı yaz ayları olan bulutsuyu bulmak oldukça basit. Gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Vega‘yı içeren Lir takım yıldızını kolayca bulduktan sonra, Lir’i oluşturan dörtgenin Vega’dan uzak olan iki yıldızının arasında biraz arama ile Halka Bulutsusu tespit edilebilir.

Çıplak gözle görmenin mümkün olmadığı bulutsuyu dürbünle gözlemlemek de pek mümkün değil. +8.8  kadir parlaklıktaki bulutsu için 10 cm ve üzerinde açıklığa sahip teleskoplar önerilmekte. Ben ışık kirliliğine orta düzeyde maruz kaldığım bir ortamda 15 cmlik teleskobumla Halka Bulutsusu’nu gözlemlemeyi başarabiliyorum. Ancak küçük olduğundan biraz dikkat gerektiriyor.

kaynak: solarsystemquick.com | apod.nasa |alsonwongastro.com |

ilk yayımlama: Mayıs 8, 2017

Yayım tarihi

Kırmızı Dikdörtgen Bulutsusu

Kırmızı Dikdörtgen Bulutsusu bizden 2.300 ışık yılı uzakta Tek Boynuzlu At (Monoceros/Unicorn) takımyıldızında bulunuyor. Bu bulutsunun merkezindeki 9. kadirden çift yıldız sistemi 1915 yılında meşhur ikiz yıldız avcısı Robert Grant Aitken tarafından keşfedildi.

Görsel: NASA/ESA/Hans Van Winckel (Catholic University of Leuven, Belgium)/Martin Cohen (University of California, Berkeley)

1975 yılında ise kızıl ötesi gökyüzü gözlemi çift yıldızların etrafındaki tozlu bulutsuyu ortaya çıkardı ve yıldız kataloğuna girince HD 44179 olarak adlandırılmaya başlandı.

Aradan geçen yıllar süresince, Hubble teleskobu da dahil olmak üzere daha iyi gözlem aletleriyle yapılan çalışmalar 2.300 ışık yılı uzağımızdaki bu tozlu bulutun eşsiz olduğunu ortaya koydu.

HD 44179 bir proto-gezegenimsi bulutsu. Bulutsuyu oluşturan malzeme, merkezindeki, ömrünün sonuna gelmiş yıldızın içerdiği maddeyi uzaya saçmasıyla meydana geliyor. Beraber yoğun bir toz diskinin içinde yeraldığı yoldaş yıldızıyla yaptığı hareket de bipolar şeklini oluşturuyor.

Tüm evrenin geneline kıvrımlı hatlar hakimken Kırmızı Dikdörtgen’in sahip olduğu keskin hatlar bulutsuyu eşsiz kılıyor.

Bulutsunun rengi de bilim insanları için oldukça ilgi çekici. Bulutsuyu spektrograf ile inceleyen gökbilimciler bulutsunun her yerinde beyaz renkte parlayan hidrojeni tespit etti. Fakat bu rengin seyrelip daha farklı, turuncu-kırmızı arası bir rengin baskın çıktığı görülüyor.

Kırmızı Dikdörtgen Bulutsusu tuhaf rengi ise muhtemelen bulutsunun içeriğindeki organik moleküller veriyor. Astronomlar bulutsuyu oluşturan maddenin içeriğinde polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) olduğunu düşünüyor. PAH’lar organik bileşiklerin tam yanmaması sonucu ortaya çıkıyor.

kaynak: astronomy.com |

İlk yayımlanma: 11 Şubat 2017

Yayım tarihi

Kelebek Bulutsusu – NGC 6302

Kelebek Bulutsusu (Butterfly Nebula) Akrep burcu sınırlarında bulunan bir çiftkutuplu (bipolar) gezegenimsi bulutsudur. Bizden 3,800 ışık yılı uzaktaki bulutsu, ömrünü tamamlayan bir yıldızın sahip olduğu maddenin, yıldızın kutuplarından doğru uzaya saçılmasıyla bu biçimi almıştır.

Takımyıldız: Akrep (Scorpius)
Gökcismi Tipi: Çiftkutuplu (Bipolar) gezegenimsi bulutsu
Sağ açıklık: 12 : 13 44.211s (h:m)
Dik açıklık: -37 : 06’15.94” (deg:m)
Uzaklık: 3,800 ışık yılı
Görünür Boyut: >3 (arc dakika)

Kanat açıklığı yaklaşık 3 ışık yılı olan bu güzel kozmik kelebek galaksimizde gözlemlenen gezegenimsi bulutsular arasında en karmaşık yapıya sahip olanlardan birisidir.

Nebulanın merkezinde 0.64 güneş kütlesinde bir beyaz cüce (HD 155520) var. Yüzey sıcaklığı 220,000°C üzerinde. Bulutsunun ekvator düzleminde kalan çok kalın toz katmanı sebebiyle doğrudan göremiyoruz.

Kelebek Bulutsusu – Hubble

Merkezde bulunan bu ölüm aşamasındaki beyaz cüceyi morötesi ışıkta gözlemlediğimizde olağanüstü parlak ve sıcak olduğunu anlayabiliyoruz.

Bir yıldız ömrünü tamaladığında çekirdeği kendi içine çökerken sahip olduğu madde büyük bir patlamayla uzaya saçılır. Kelebek Nebulası şeklini bahsettiğimiz maddenin yıldızın kutuplarından doğu uzaya püskürmesine borçlu. Bu tarz aynı eksen üzerinde simetrik biçimde iki lobu olan bulutsular bipolar veya çiftkutuplu olarak tanımlanıyor. Gezegenimsi bulutsuların %10-20’si bipolardır.

Yıldızın çevresindeki gaz ise 18,000°C sıcaklığa sahip ve uzayın derinliklerine doğru saatte yaklaşık 965,000 km hızla ilerilyor.

Yıldızı görmemize engel olan ekvator düzlemindeki toz bulutu simit şeklinde yıldızı çevrekiyor. Bu toz katmanının iki kutuptan fışkıran gaz bulutlarından taşan maddeyle oluştuğu düşünülüyor.

kaynak: NASA | constellation-guide.com/butterfly-nebula/ | wikipedia |

Yayım tarihi

Çiftkutuplu – bipolar bulutsu

Çiftkutuplu veya bipolar bulutsu denilen gezegenimsi nebula çeşidi uzaydaki en ilginç yapılardandır.

Bir yıldız ömrünü tamaladığında çekirdeği kendi içine çökerken sahip olduğu madde büyük bir patlamayla uzaya saçılır.

Yıldız maddesi genelde ekvator düzlemi doğrultusunda saçılsa da kimi zaman yıldızın kutupları boyunca uzaya yayılır. Bu tarz, aynı eksen üzerinde simetrik biçimde iki lobu olan bulutsular bipolar veya çiftkutuplu nebula olarak tanımlanıyor. Gezegenimsi bulutsuların %10-20’si bipolardır.

Bu farklı durumu doğuran sebepleri tam olarak bilmiyoruz.

Periyodları birkaç gün ile birkaç yıl arasında değişen çift yıldız sistemlerinde, yıldızlardan biri ömrünü tamamlayıp dış katmanlarını uzaya saçtığında, yoldaş yıldızının bu maddenin yönünü çiftkutuplu biçimde değiştirebileceğine dair bir düşünce mevcut.

Kelebek Bulutsusu en bilinen bipolar bulutsu örneklerinden biridir.

Bipolar nebulalara Kelebek Bulutsusu ve M2-9 (İkiz Jet Bulutsusu veya Kelebek Kanadı Bulutsusu) örnek gösterilebilir.

kaynak: wikipedia |

Yayım tarihi

Hilal Bulutsusu – NGC 6888

Fotoğraf: J-P Metsävainio

15 Aralık 1792’de Wilhelm Herschel tarafından keşfedilen, NGC 6888 katalog numaralı Hilal Bulutsusu, Kuğu Takımyıldızı’na dahil olup bizden yaklaşık 4700 ışıkyılı uzaklıktadır. Bir salma bulutsusu olan NGC 6888, merkezinde yer alan parlak büyük kütleli yıldızın güçlü rüzgarları ile şişen 25 ışık yılı genişliğinde kozmik bir balona benzer.

Yıldızın saçtığı maddeden oluşan bu rüzgar saniyede 2000-3000 km hızla yol alırken bulutsuyu oluşturan gazların yıldızdan dışa doğru harekete geçmesine neden olur.

Wolf-Rayet yıldızı olarak sınıflandırılan bu yıldız o kadar büyük kütlelidir ki her 10 bin yılda Güneş’in kütlesine eş miktarda madde püskürterek güçlü bir yıldız rüzgarı oluşturur. Bu nefesi kuvvetli dev yakıtını muazzam hızla tüketirken ömrünün sonuna da yaklaşıyor. Nihayetinde bir üstnova patlaması ile sönecek.

Hilal Bulutsusu nasıl gözlenir?

Kuğu Takımyıldızı’na dahil olduğu için en iyi gözlem zamanı yaz aylarıdır. 4700 ışıkyılı uzaklıkta bulunduğu için görmesi kolay bir hedef değil. Çok karanlık yerlerde daha küçük teleskoplarla görülebilse de gözlem için 8 inç (20cm) çaplı bir teleskop önerilmekte.

Yine yaz döneminde iyi gözlenebilen +8.8 kadirden Halka Bulutsusu gökyüzünde Hilal’e komşu takımyıldızda yeralıyor. Aynı gece iki bulutsuyu gözlemleyebilirsiniz.

kaynak: cosmos magazine | bulutsu.org | oneminuteastronomer.com