Kategori: bulutsu

Yayım tarihi

Tarantula Bulutsusu

Tarantula Bulutsusu (30 Doradus olarak da adlandırılır) Büyük Magellan Bulutu içindeki bir H II bölgesidir. Görünür parlaklığı 8 kadir olan bulutsu 49 kiloparsek (~160 bin ışık yılı) uzağımızda yer alan oldukça parlak, yıldız harici bir cisim. Eğer Orion Bulutsusu kadar yakınımızda olsaydı gece gökyüzünde, gölgeler oluşturacak kadar parlak görülecekti.

Bulutsu Yerel Grup galaksileri içindeki bildiğimiz en aktif yıldız patlama bölgesi. Burada patlamadan kasıt yıldızın bildiğimiz anlamda patlaması değil, çok sayıda yıldızın kısa zaman içinde ortaya çıkması. Burası aynı zamanda bildiğimiz en büyük (200-570 pc) H II bölgesi. Yani yeni yıldızlara hammadde olacak bolca hidrojen bulunmakta. Samanyolu’nun en büyük uydu gökadası olan Büyük Magellan Bulutu’nun kenarında yer alan bulutsu, yıldızlararası ortamdan kaynaklanan ram basıncına maruz kalıyor.

Aşağıdaki Tarantula görselinde yaklaşık 2 derecelik alanı görüyoruz. Gökyüzündeki bu bölgeye 4 dolunay sığabilir.

Tarantula Bölgesi. Telif: Ignacio Diaz Bobillo.

Bulutsu içinde çok sayıda yıldız oluşmakta, hatta burada oluşan kimi yıldızlar süpernova olarak ömürlerini tamamladılar bile. Tarantula’daki yıldızların üçte biri 4 milyon yıldan daha genç. Bulutsu içindeki R 136 kümesindeki yıldızlar ise 30 milyon yılla görece daha yaşlı.

NGC 2070

30 Doradus’un merkezinde NGC 2070 yıldız kümesi yer almakta. Bu küme içinde, bulutsunun görünmesini sağlayan enerjinin çoğunu üreten, R136 yıldız konsantrasyonunu barındırıyor. Bu yıldız topluluğu toplamda yaklaşık 450,000 güneş kütlesine sahip ve gelecekte küresel kümeye dönüşeceği sanılmakta. Bulutsu NGC 2070’e ek olarak Hodge 301 gibi daha eski yıldız kümelerini de içermekte. Hodge 301’in en büyük yıldızları süpernova olarak çoktan patlamış durumda.

NGC 2070 yıldız kümesi içindeki R136 yıldız topluluğu. NASA, ESA, ve E. Sabbi (ESA/STScI)

Süpernova 1987A

Teleskobun icadından sonra karşılaştığımız en yakın süpernova, Tarantula Bulutsusu’nun eteklerinde ortaya çıktı. NGC 2060 açık kümesini çevreleyen belirgin bir süpernova kalıntısına rastlıyoruz.

gözlem tarihçesi

Tarantula Bulutsusu’nu ilk olarak, Nicolas-Louis de Lacaille, Ümit Burnu’nda, 1751-1753 yılları arasında gözlemledi ve onu “Birinci Sınıf Bulutsu”ların ikincisi olarak katalogladı.

Johann Bode 1801 yılında Tarantula’yı Uranographia yıldız atlasına ekledi. “Xiphias veya Dorado” takımyıldızında 30 numarayısla listelediği için bulutsu 30 Doradus olarak da isimlendiriliyor.

Tarantula Bulutsusu ismini ise 20. yüzyılın ortalarında aldı.

kaynak: wikipedia | iopscience.iop.org | apod |

Yayım tarihi

Halka Bulutsusu (M57 – NGC 6720)

Bizden 2.000 ışık yılı uzaklıktaki Halka Bulutsusu Lir takımyıldızı içinde kalıyor. Kataloglara Messier 57 ve NGC 6720 olarak giren bulutsu daha ziyade Halka Bulutsusu (ing.: Ring Nebula) ismi ile anılır.

Halka, gezegenimsi bulutsu sınıfına dahil. Bu bulutsular küçük bir yıldızın ömrünün sonunda sahip olduğu maddenin uzaya saçılmasıyla oluşuyorlar. Halka Bulutsusu’nu oluşturan yıldız güneşimizden birkaç kat daha büyük olmasına rağmen üstnova (süpernova) oluşturmak için yeterli kütleye sahip değildi. Bu yıldız küçülmüş haliyle merkezde görülebilmekte.

NASA, ESA Hubble Uzay Teleskobu verilerinin Giuseppe Donatiello tarafından işlenerek oluşturulan Halka Bulutsusu görüntüsü.

Bu yıldızdan yayılan yoğun morötesi (ultraviyole) ışınlar atomları iyonize hale geçirmekte. Yukarıdaki görselde merkezdeki bölgeye mavi rengi veren iyonize helyum atomları. Cam göbeği (cyan) rengi hidrojen ve oksijen atomlarının parlamasıyla oluşuyor. Dış katman ise nitrojen ve sülfür atomlarından rengini almakta.

1 ışık yılı çapında olan Halka Bulutsusu gelecek birkaç bin yıl boyunca genişlemesini sürdürerek şimdi olduğundan %50 daha büyük hâle gelecek.

Halka Bulutsusu ve sağ üstünde silik biçimde görülebilen spiral gökada IC 1296. Görsel Alson Wong’a ait.

Halka Bulutsusu’nu ilk kim buldu?

Uzunca süre, Halka Bulutsusu’nu bulanın Fransız gökbilimci Antoine Darquier olduğu kabul edildi. Fakat yapılan çalışmalar neticesinde Halka Bulutsusu’nu 18. yüzyılda ilk gören kişinin ünlü kuyrukluyıldız avcısı Charles Messier olduğu ortaya çıkartıldı.

Messier’in gözlem günlüğünü bulan araştırmacılar ise gerçeği ortaya çıkardı. Messier 21 Ocak 1779’da günlüğüne Bode’un Kuyrukluyıldızı’nın gökyüzünde izlediği yolun yakınında “küçük ışık beneği” olarak bulutsuyu kaydetmiş. Darquier ise bir ay sonra, şubatta Yüzük’ü keşfediyor.

Halka Bulutsusu nasıl gözlemlenir?

En iyi gözlem zamanı yaz ayları olan bulutsuyu bulmak oldukça basit. Gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Vega‘yı içeren Lir takım yıldızını kolayca bulduktan sonra, Lir’i oluşturan dörtgenin Vega’dan uzak olan iki yıldızının arasında biraz arama ile Halka Bulutsusu tespit edilebilir.

Çıplak gözle görmenin mümkün olmadığı bulutsuyu dürbünle gözlemlemek de pek mümkün değil. +8.8  kadir parlaklıktaki bulutsu için 10 cm ve üzerinde açıklığa sahip teleskoplar önerilmekte. Ben ışık kirliliğine orta düzeyde maruz kaldığım bir ortamda 15 cmlik teleskobumla Halka Bulutsusu’nu gözlemlemeyi başarabiliyorum. Ancak küçük olduğundan biraz dikkat gerektiriyor.

kaynak: solarsystemquick.com | apod.nasa |alsonwongastro.com |

ilk yayımlama: Mayıs 8, 2017

Yayım tarihi

Kalp Bulutsusu

Kalp Bulutsusu (ilk resim), gökyüzünde Cassiopeia (Kraliçe) takımyıldızı içinde gözüken, Samanyolu’nun Kahraman kolunda ve bizden yaklaşık 7500 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir salma bulutsusudur. [kapak 📷: @zauner_mario ]

Daha önce keşfedildiği için parlak kısmı NGC 896 katalog numarasıyla da bilinen Kalp, bir emisyon bulutsusudur. Merkezindeki küçük yıldız topluluğunun ışınımı bulutsunun biçimini şekillendirip yoğun kırmızı rengini veriyor. Bu renk iyonize haldeki hidrojen plazmasının yıldızlardan gelen enerjiyle parlaması sayesinde oluşur.

Kalp Bulutsusu ve onun kalbindeki Melotte 15 yıldız kümesi📷: Simon Addis

Melotte 15 olarak bilinen bu açık yıldız kümesinin birkaç üyesi 50 güneş kütlesinde parlak yıldızlarken, diğer üyeleri Güneş’ten az kütleli sönük yıldızlardır.

Üzerinde oynanmış bu görüntüde kükürtün yayınladığı ışık sarı, oksijenin ışığı ise maviyle gösterilmiş. Görüntünün sağında, Kalp bulutsusunun hemen yakınında Ruh nebulası bulunuyor.

Yayım tarihi

Westerlund 2 ve Gum 49

Şu güzelliğe bakar mısınız? Hubble uzay teleskobunun 25. yılı için özel olarak hazırlanmış görselde Gum 49 bulutsusunu şekillendiren Westerlund 2 açık yıldız kümesini görülüyor.

Pırıl pırıl parlayan yıldız kümesi yaklaşık 2 milyon yaşında; astronomik ölçekte ortaya çıkşı daha dün gibi. Galaksimizin en genç, parlak ve kütleli yıldızlarından bazılarını içinde barındırıyor. Bu ağır siklet yıldızların yarattığı morötesi ışın, ve yüklü parçacık kasırgası kendilerini saran hidrojen gaz bulutunu bir heykeltraş misali oyuyor.

Westerlund 2 (NGC 3247) açık yıldız kümesi.
NASA, ESA, the Hubble Heritage Team (STScI/AURA), A. Nota (ESA/STScI), and the Westerlund 2 Science Team

Gaz bulutunun her yerde aynı şekilde etkilenmediğini görüyoruz. Gaz ve tozun biraraya gelerek yeni yıldız oluşturmaya başladığı bölgeler daha yoğun olduğu için
aşındırıcı rüzgardan daha az etkileniyor ve arkasında kalan gazı da bu rüzgardan koruyor. Böylece gaz sütunları meydana geliyor. Yeni oluşmakta olan bu sönük görünümlü yıldız adayları henüz çekirdeklerinde hidrojen yakmaya başlamamışlar.

Westerlund 2 çevresinde sanal bir gezinti.

Westerlund 2 adı verilen yıldız kümesi adını gruplaşmayı ilk keşfeden İsveç astronom Bengt Westerlund’dan alıyor. Katalog ismi NGC 3247 olan, 3000 kadar genç yıldızın oluşturduğu küme Karina takımyıldızı sınırlarında, bizden yaklaşık 20,000 ışık yılı uzakta bulunan bir açık yıldız kümesidir.

Bulutsunun ise sadece küçük bir parçasını görüyoruz. Aşağıda Spitzer teleskobu verileriyle oluşturulmuş tam boy fotoğrafı var. Gum 29 (RCW 49) adı verilen bulutsu 14,000 ışık yılı uzakta, 350 ışık yılı alana yayılmış vaziyette. Salma bulutsusu olan Gum 29 Samanyolu gökadamızdaki en aktif yıldız oluşum bölgelerinden biridir.

Gum 29 (RCW 49) bulutsusu kızılötesi eklenmiş haliyle görülüyor. Merkezdeki Westerlund 2 yıldız kümesi kolayca farkediliyor.

Burda gördüğümüz mavi yıldızların çoğu bizimle gaz bulutu arasında kalıyor ve bu yıldız doğumhanesiyle bir alakaları yok.

Kaynak: nasa.gov/../celestial-fireworks | nasa.gov/press-release/ | wikipedia.org/wiki/RCW_49 | wikipedia.org/wiki/NGC_3247 | apod.nasa.gov |

Yayım tarihi

Messier 78

Messier 78 Avcı (Orion) takımyıldızı sınırları içersinde yer alan bir yansıma bulutsusudur. Dünya’dan 1600 ışık yılı kadar uzakta olan bu kozmik bulut NGC 2068 ismiyle de bilinir.

Görünür parlaklığı 8.3 kadir kadir olan M78 gökyüzünde 8×6 yay dakikası alan kaplar. Gerçekte ise yaklaşık 10 ışık yılı boyunca yayılıyor.

Merkezinde meşhur Orion Nebulası (M42) ve De Mairan’ın Nebulası’nın (M43) bulunduğu Orion Moleküler Bulut Kompleksi’nin bir parçasıdır. Ayrıca NGC 2064, NGC 2067 ve NGC 2071 gibi bulutsular da bu komplekse bağlıdır.

Ortadaki M78’in sol üstünde küçük bir yansıma bulutsusu olan NGC 2071 görülüyor.

Messier 78 ESO’nun La Silla Gözlemevi’ndeki (Şili) 2.2 metrelik telesopla görüntülenmiş. Bu görüntüyü oluşturabilmek için mavi, yeşil/sarı ve kırmızı filtrelerle tek renk çekimler yapılmış ve sonra bunlar birleştirilmiş. Görüntüyü kaydeden en gelişmiş teleskoplardan biri olsa da onu işleyip ortaya çıkaran kişi bir amatör astronom olan Igor Chekalin. Görsel: ESO/Igor Chekalin

Bulması kolay bir hedef. Avcı’nın Kemeri’ndeki yıldızlardan en doğuda bulunanın, yani Alnitak’ın 2 derece kuzey ve 1.5 derece doğusuna yer alıyor.

En iyi gözlem zamanı Avcı’nın gökyüzünde yükseldiği kış mevsimi. Bultsu büyük dürbünler ve küçük teleskoplarla kolayca seçilebilir. 10×50 dürbünlerle sönük biçimde görülüyor ama bunun için temiz ve karanlık gökyüzüne ihtiyaç var. M78 uzayın karanlığında sisli, kuyrukluyıldız benzeri bir ışık yaması biçiminde görülüyor. Işığının kaynağı ise 10. kadirden iki yıldız.

20 cm teleskopla bakınca detayları ortaya çıkmaya başlar. NGC 2112 numaralı bir açık yıldız kümesi de 1.75 derece doğusunda görülebilir. NGC 2112’nin görünür parlaklığı da 9. kadirde.

Messier78
NGC2068
Cisim türüYansıma Bulutsusu
TakımyıldızAvcı (Orion)
Uzaklık (ıy)1600
Görünür parlaklık8.2
Sağ açıklık05h 46m 46s
Dik açıklık00d 04m 45s
Görünür Boyut (yay dakika)8.0 x 6.0
Çap (ıy)2
Kayda değer özellikOrion Moleküler Bulut Kompleksi’nin parçası

Kaynak: messier-objects.com | eso.org | bulutsu.org | freestarcharts.com |